گفتار به قابلیت تولید انواع صوت گفته می‌شود که از طریق آن می‌توان مفهوم را به شنونده منتقل کرد. درصورتی که فرد در توانایی کافی برای تولید این اصوات را نداشته باشد، دچار اختلال تکلم است. افرادی که دچار اختلال تکلم هستند برای نترل و درمان آن لازم است تحت گفتار درمانی قرار گیرد.

میزان شیوع بیماری اختلال تکلم چقدر است؟

تخمین زده می‌شود که حدود ۲۰ درصد افراد در برقراری ارتباط در برخی مراحل زندگی خود با مشکل مواجه هستند. اختلالات گفتاری و تکلمی شایع‌ترین ناتوانی در کودکان است که ۱۰ درصد آنها را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

بین ۳۰ تا ۴۰ درصد افراد نجات یافته پس از سکته مغزی نیز ممکن است دچار مشکلات تکلم و اختلالات بلع شوند که به گفتار درمانی نیاز دارند. متخصصین گفتار درمانی در تمام طول عمر بیمار از زمان نوزادی تا زمان مرگ بر مشکلات تغذیه‌ای کار و اختلالات بلع کار می‌کنند.

علت اختلال در تکلم ناشی از چیست؟

اختلالات گفتار، تکلم، برقراری ارتباط و اختلالات عصبی بلع به دلیل ابتلا به برخی بیماری‌ها و مشکلات مانند سکته مغزی، ضربه مغزی، بیماری‌های پیش‌رونده عصبی (مانند بیماری پارکینسون، ام اس، بیماری نورون حرکتی و…) و دمانس ایجاد می‌شوند.

بیماری‌های اکتسابی بزرگسالان نیز مانند سرطان سر و گردن و مسکن‌های موقتی نیز ممکن است باعث ایجاد اختلال گفتاری شوند. علائم اختلال گفتار متفاوت بوده و به علت و محل آسیب‌دیدگی در مغز بستگی دارد.

شدت آسیب‌دیدگی نیز یک متغیر تاثیرگذار است. روش‌های درمانی مختلفی برای درمان مشکلات گفتاری وجود دارد که از آن جمله استفاده از سم بوتالینیوم و انجام عمل‌های جراحی است.

انواع اختلال گفتار

انواع اختلال تکلم عبارتند از:

• دیسپازی یا عدم قدرت تکلم
• مشکلات ارتباطی شناختی
• دیزارتا
• دیسپراکسیا
• دیسفونیا

دیسپازی یا عدم قدرت تکلم

دیسپازی یا آفازی نوعی اختلال تکلم است که زمانی که مرکز زبان در مغز دچار آسیب‌دیدگی شود اتفاق می‌افتد. این بیماری به شکل‌های متفاوتی بر افراد تاثیر می‌گذارد اما این افراد در موارد زیر دچار مشکلات می‌شوند:

• درک
• تکلم
• خواندن
• نوشتن

در موارد بسیار شدید آفازی عمومی، شخص قادر به درک یک کلمه هم نبوده و نمی‌تواند با صحبت کردن، نوشتن یا نقاشی و زبان بدن با دیگران ارتباط برقرار کند. انجام کارهای روزمره مانند صحبت کردن، نوشتن، خواندن، دیدن تلویزیون برای افراد مبتلا به این بیماری مشکل و ناامیدکننده است.

اقدامات درمانی برای بهبود اختلال افازی شامل موارد زیر می‌شود:

• هدف قرار دادن برخی مشکلات در تکلم، درک، خواندن و نوشتن
• حداکثرسازی قابلیت انعطاف‌پذیری مغز (توانایی مغز در سازماندهی دوباره خودش پس از قرار گرفتن در محیط‌هایی مانند محیط‌های درمانی)
• آموزش مجدد برای مشکلات تکلمی
• بازآموزی لغات
• روش‌های جبرانی آموزش به عنوان مثال، تغییر محیط به ارتباطات حمایتی
• کار کردن با دیگران برای به حداکثر رساندت بازدهی ارتباطی
• راحت کردن سبک زندگی و تغییرات هویتی
• راحت کردن دسترسی به آموزش، تعلیم و استخدام
• بررسی پتانسیل استفاده از سیستم‌های ارتباطی جایگزین و تقویت‌کننده (به طور مثال، وسایل کمک ارتباطی)

مشکلات ارتباطی شناختی

این مشکلات بیشتر به دلیل وارد آمدن ضربه به سر ایجاد می‌شوند. افرادی که مشکلات ارتباطی شناختی دارند نمی‌توانند کارهای زیر را انجام دهند:

• تمرکز در مکالمه
• تمرکز بر روی یک موضوع
• درک شادی، طنز و زبان تصویری
• احترام به مرزهای شخصی و آداب اجتماعی
• استفاده از موضوعات مناسب
• ارائه استدلال‌های منطقی
• نتیجه‌گیری از اطلاعات ارائه شده

گفتار درمانی

این اقدامات می‌توانند بر روی موارد زیر تاثیرگذار باشند:

• مهارت‌های عمومی مکالمه
• درک گفتار
• خواندن کتاب، مجله و ایمیل‌ها
• بیان افکار، احساسات و نظرات
• درک طنز و لذت بردن از آن
• خواندن و درک قبوض و اسناد اداری
• استفاده از رسانه‌های اجتماعی

مشکلات تکلم پس از آسیب‌دیدگی مغز ممکن است جزئی باشد و با این که ارتباطات عادی به نظر می‌رسد، مشکلات جدی در حفظ ارتباطات یا نگهداری شغلی ایجاد کند.

موارد زیر ممکن است بخشی از درمان افرادی باشد که به دلیل آسیب‌دیدگی مغزی دچار مشکلات تکلم و اختلالات بلع شده‌اند:

• ارزیابی جامع نقاط قوت و ضعف در ارتباطات و بلع
• ساخت یک ارتباط یا تشخیص بلع
• تعیین اهدافی برای دستیابی به نیازهای شخصی
• ایجاد روش‌هایی که می‌تواند در زندگی روزمره مورد استفاده قرار گیرد.
• ایجاد یک برنامه بازتوانی برای کار بر فعالیت‌های خاص
• کار مناسب بر روش‌های ارتباطی جایگزین و تقویت‌کننده (وسایل کمک ارتباطی)
• کار با برنامه‌های کامپیوتری برای تمرین بین جلسات (متخصص گفتار درمانی بهترین کسی است که می‌تواند استفاده از یک برنامه مناسب را توصیه کند)
• کار کردن با مردم، اعضای خانواده و دوستان باری اطمینان از اثربخش بودن ارتباطات
• ارتباط با کارفرمایان برای بازگشت به کار

درمان ممکن است به صورت فردی یا به صورت گروهی انجام شود. متخصص گفتار درمانی غالبا به عنوان بخشی از یک تیم چند رشته‌ای همراه با متخصص شغل درمانی، فیزیوتراپیست و متخصص مغز و اعصاب با بیمار کار می‌کنند تا بتوانند نیازهای وی را به شکلی یکپارچه تامین نمایند.

الگوی بهبودی به این گونه است که ممکن است نیاز باشد که درمان در کل طول عمر انجام شود که با چالش‌های مختلفی روبرو خواهد شد. متخصص گفتار درمانی به بیمار کمک می‌کند که بتواند برخی کارهای مهم و بلندمدت مانند فعالیت‌های شغلی و فعالیت‌های پدرانه و مادرانه را در دوران گذار انجام دهد. افرادی که در این مرحله با بیماری مبارزه می‌کنند ممکن است نیاز به برخی مداخلات مانند تغییر چیزها داشته باشند.

دیزارتا

دیزارتا یک اختلال گفتاری است. افراد مبتلا به دیزارتا (کنترل ماهیچه های دهان و گلو) مشکلی با درک زبان یا فکر کردن در مورد کلماتی که بیان می‌کنند ندارند. در اثر این بیماری ممکن است عضلات دهان، صورت و سیستم تنفسی به دلیل آسیب‌دیدگی مغز یا بیماری‌های پیش‌رونده عصبی ضعیف شوند.

ماهیت و شدت دیزارتا ممکن است باعث ایجاد برخی علائم زیر شوند:

• نامفهوم صحبت کردن (مانند افراد مست)
• آرام صحبت کردن مشابه زمزمه کردن
• کند صحبت کردن
• محدودیت در حرکت زبان، لب و فک
• تنگی نفس
• آبریزش از دهان یا عدم کنترل مؤثر بزاق

ممکن است گفتار فرد به دلیل آسیب‌دیدگی مغز به طور کامل غیر قابل‌درک باشد. موارد زیر ممکن است بخشی از درمان بیماری دیزارتا باشد:

• ارزیابی جامع جنبه‌های مختلف گفتار (مانند لب‌ها، زبان، صدا، تنفس)
• تمرینات هدایت‌شده برای بهبود کنترل تنفس
• تمرین برای بهبود حرکات، قدرت و سرعت عضلات
• روش‌هایی برای قابل فهم‌تر صحبت کردن
• کار با فرد و اعضای خانواده و دوستانش برای برقرار مؤثرتر ارتباطات

دیسپراکسیا

دیسپراکسیا یک اختلال گفتاری حرکتی است که در آن توالی اصوات در هجاها و کلمات با مشکل تلفظ می‌شود. به این بیماری دیسپراکسیا یا اپراکسیای کلامی نیز گفته می‌شود.

دیسپراکسیا همچنین بر حرکات دیگر در بدن نیز تاثیر می‌گذارد. به طور مثال اشکال در حرکت اندام‌ها یا اختلال در توالی انجام فعالیت‌ها مانند درست کردن یک فنجان چای یا لباس پوشیدن از نمونه‌های تاثیر این بیماری بر قسمت‌های مختلف بدن است. دیسپراکسیای کلامی غالبا به درجاتی از اختلالات گفتاری نیز همراه است.

ماهیت و شدت دیسپراکسیا ممکن است منجر به ایجاد مشکلات زیر شود:

• تقلید کردن
• تقلید حرکات غیرگفتاری مانند چسبیدن زبان
• تلاش باری تولید اصوات (در موارد شدید این می‌تواند باعث ناتوانی دائمی در تولید اصوات باشد)

درمان دیسپراکسیا ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• ارزیابی جامع گفتار و زبان
• تمرینات مکرر اصوات آسیب‌دیده با خودشان یا کلمات دیگر
• تمرین کلمات مهم مانند نام اعضای فامیل
• ایجاد روش‌هایی برای کمک به برقرار ارتباط در صورتی که توانایی‌های گفتاری، نوشتاری، نقاشی کشیدن یا زبان بدن آسیب دیده باشند.

دیسفونیا

دیسفونیا اصطلاحی است که برای اختلالات صدا به کار برده می‌شود. بسیاری از موارد ابتلا به دیسفونیا ممکن است شامل التهاب حنجره، وجود توده‌ها در تارهای صوتی، آسیب‌دیدگی، فلج شدن تارهای صوتی، مشکلات روانی (تغییرات صدا زمانی اتفاق می‌افتد که افراد تحت استرس در محل کار یا در خانه باشند) شود.

تغییرات مستمر (که بیش از ۲ هفته باقی می‌مانند) در صدا باید همیشه توسط پزشک مورد ارزیابی قرار گرفته و ممکن است برای درمان آنها استفاده از سم بوتالینیوم تجویز شود.

درمان اختلال گفتار با تقویت و جایگزینی ارتباطات

همه این بیماری‌های گفتاری و کلامی ممکن است باعث تاثیر بر توانایی فرد در برقراری ارتباط شود و فرد نتواند از آن به بعد به خوبی صحبت کرده یا بنویسد یا نتواند پیام‌ها را به درستی درک کند.

در این موارد یک متخصص گفتار درمانی ممکن است از روش‌های تقویتی و جایگزینی ارتباطی استفاده کند. این روش‌ها شامل اضافه کردن، تعویض کردن، صحبت کردن با زبان اشاره، وسایل کمک ارتباطی برای ادای کلمات و تکنولوژی‌های کامپیوترمحور می‌شود.

افراد (کودکان و بزرگسالان) ممکن است با اظهار احساسات خود مشکل داشته باشند بنابراین آنها توسط دیگران درک نمی‌شوند. این ممکن است باعث عدم صحبت کردن، مشکلات گفتاری، نامفهوم صحبت کردن، مشکلات کلامی حرکتی (کنترل حرکات فیزیکی مورد نیاز برای صحبت کردن) یا بروز مشکل در تولید صدا و کنترل تنفس شود.

درمان اختلال تکلم

استفاده‌‌کنندگان از ابزار تقویتی و جایگزینی ارتباطی از یک سیستم برای برقراری ارتباط استفاده می‌کنند که می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• امضا کردن
• استفاده از علائم و نشانه‌ها
• کتاب‌های ارتباطی شامل کلمات و تصاویر یا علائم پراستفاده
• وسایل کمک ارتباطی با تکنولوژی‌های سطح پایین (مانند یک نمودار کوچک با علائمی برای نیازهای ضروری یا ابزاری برای پیام‌های بسیار محدودشده)
• وسایل کمک ارتباطی با تکنولوژی‌های برتر (مانند VOCA) مانند آن چیزی که استفان هاوکینز استفاده می‌کند.

درمان باید هر چه سریع‌تر آغاز شود تا فرد بتواند با تقویت و جایگزینی ارتباطی، خودش را اظهار کند. برای برخی افراد، تقویت و جایگزینی ارتباطی، ممکن است در تمام مدت عمر نیاز باشد و متخصص گفتار درمانی سیستم‌های به‌روز را برای سازگاری حداکثری با نیازهای بیمار به کار گیرد.

برای مثال:

• تغییر و بهبود دنیای استفاده از وب
• ارزیابی توانایی فردی در بیان خود به گونه‌ای که دیگران بتوانند او را درک کنند.
• ارزیابی در کنار دیگران (به طور مثال اعضای خانواده، متخصص طب شغلی، متخصص فیزیوتراپی و …) برای بررسی مناسب بودن و در دسترس بودن سیستم‌ها
• ارتباط با اعضای خانواده و افراد مهم دیگر برای تعلیم آنها در مورد سیستم تقویتی و جایگزینی ارتباطی که فرد از آنها استفاده می‌کند.
• روش‌های جایگزینی و تقویتی ارتباطی به به‌روزرسانی مستمر و دوره‌ای نیاز دارند زیرا لغات گسترش می‌یابند و نیازهای افراد تغییر می‌کنند.
• درمان‌های دوره‌ای منظم